بعضی از افرادبه دلایل ژنتیکی و تجربیات محیطی-پیرامونی ای که بر سر مسائل مختلف کسب کرده اند در مقابله با عوامل استرس زا متفاوت عمل می کنند عده ای به استرس بعنوان یک عامل انگیزشی نگاه میکنند و عده ای دیگر آن راکاملا منفی تلقی می کنند، این درحالی است که ماباید ابتدا علت استرس و نوع آن را بشناسیم تا راهکاری مناسب با آن ارائه کنیم، در این مقاله به یکی از انواع استرس یعنی استرس شغلی و راه های کنترل و درمان آن خواهیم پرداخت.
استرس به اندازه ای که بتواند ایجاد حس خوب و برانگیختگی انگیزشی ایجاد نماید مثبت است اما اگر به هردلیلی باعث اختلالاتی در روند رویارویی با مسائل رویارویی افراد عمل نماید باید کنار گذاشته شود. استرس شغلی یکی از این استرسهایی می باشد که باید هر چه زودتر کنار گذاشته شودچرا که با خود عوارض نا خوشایندی را بهمراه دارد. یک چهارم کارمندان شغل خود را به عنوان اولین عامل استرس زا در زندگی خود می بینند.
استرس چیست؟
استرس بصورت یک حس تنش زا با علائم مشخص روحی و روانی (عاطفی) و جسمانی است که نشات گرفته ازیک واقعه، فکر و یا یک نتیجه ی نامعلوم می باشد که معمولا با بروز علائمی چون ناامیدی و عصبانیت و … خود را به نمایش می گذارد.
استرس واکنش بدن در برابر یک چالش یا تقاضا است. در لحظات حساس ، استرس می تواند مثبت باشد مانند: زمانی که به شما کمک می کند تا از خطر جلوگیری کنید اما اگر استرس از نوع مزمن باشد در این صورت حتما باید به پزشک مراجعه کرد.
علائم و نشانه های استرس
استرس معمولا با علائم جسمانی و عاطفی متفاوتی در افراد نمود پیدا می کند. بعضی اوقات، ممکن است متوجه نشوید که این علائم ناشی از استرس است. علائم و نشانه‌های استرس به طور کلی شامل موارد زیر هستند:
- اسهال یا یبوست
- درد مزمن
- سردرد
- کمبود انرژی
- اختلال تمرکز
- مشکلات جنسی
- سفتی گردن
- خستگی
- احتلال خواب
- مشکلات گوارشی
- کاهش با افزایش اشتها
- کاهش یا افزایش وزن
عوارض استرس
در بیشتر موارد استرس به خودی خود بعد از مدتی پایان می یابد اما استرس های مزمن افراد را دچار مشکلات و عوارضی می نماید از جمله این عوارض عبارتند از :
- مشکلات فشار خون
- بیماری های عروقی_قلبی
- سکته مغزی
- مرض قند یا دیابت
- اختلالات وزنی
- اختلالات روحی و روانی (افسردگی یا اضطراب)
- عارضه های پوستی ( آکنه یا اگزما)
- احتلالات قاعدگی
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه پیشنهاد می‌کنیم مقاله عوارض استرس را مطالعه کنید.
استرس شغلی چیست؟
استرس شغلی در واقع پاسخ به عامل استرس زای شغل است که به حالت فیزیکی و احساسی ناخوشایند نمود پیدا میکند در واقع زمانیکه شغل و وابسته های آن با توانایی ها و انتظارات شخص، یکسان نیست تنش و ناراحتی ایجاد میشود که در تعریف استرس شغلی قرار میگیرد.
مشکلات در محل کار بیش از هر عامل استرس زای دیگری در زندگی با مشکلات سلامتی مرتبط است حتی بیشتر از مشکلات مالی یا مشکلات خانوادگی.
چالش و استرس شغلی
چالش در حقیقت از لحاظ روحی، روانی و نیز جسمانی باعث ایجاد انرژی و انگیزه برای کسب مهارتهایی جدید می شود، زمانی که افراد بر چالشی غلبه میکنند دچار احساس رضایت می شوند و این احساس برای کار سالم و ثمربخش، مهم است، اما این استرس شغلی می تواند عاملی در جهت کاهش انرژی و انگیزه فرد برای فراگیری وپیشرفت شود.
شرایط کاری که ممکن است منجر به استرس شغلی شوند عبارتند از:
- پیکربندی خشک وظایف محوله : کار سنگین، زمان استراحت کم، ساعات کاری طولانی و نامنظم ، کار شیفتی
- عدم آگاهی مدیریت: شرکت ندادن کارکنان در تصمیم‌گیری ها، ارتباطات ضعیف سازمانی با عوامل، بی اهمیتی به کارهای واگذار شده توسط کارگران
- روابط بی روح حاکم در شغل: محیط شغلی مکانیکی و سرد رباطی – عدم وجود حمایت یا کمک از سوی همکاران و ناظران؛
- تعریفهای شغلی ناقص: مسئولیت زیاد با درآمد نامتوازن، داشتن سِمت‌های مختلف با درآمد کم
- اختلالات شغلی: عدم وجود امنیت شغلی ، تغییرات ناگهانی و سریع شغلی کارگران
- آلودگیهای محیطی-پیرامونی:شرایط فیزیکی نامطلوب یا خطرناک مانند شلوغی، سروصدا، آلودگی هوا یا شرایط ارگونومیک
رابطه ی استرس شغلی با سلامتی
استرس زنگ خطری را در مغز به صدا در می آورد که پاسخ به آن را با آماده کردن بدن برای اقدام دفاعی پاسخ می دهد. سیستم عصبی تحریک میشود و هورمون‌هایی ترشح می‌شوند که حواس را تیزتر میکنند، نبض را بالا می برند، تنفس را عمیق‌تر میکنند و ماهیچه‌ها را منقبض میکنند.
این پاسخ (گاهی اوقات به آن پاسخ مبارزه یا فرار می گویند) مهم است زیرا به ما کمک می کند در برابر موقعیت های تهدید کننده دفاع کنیم. پاسخ به صورت بیولوژیکی از پیش برنامه ریزی شده است.
اپیزودهای استرس کوتاه مدت یا نادر خطر کمی دارند اما زمانی که موقعیت‌های استرس‌زا حل‌نشده باقی می‌مانند، بدن در حالت فعال شدن ثابت نگه داشته میشود که سرعت ساییدگی و پارگی سیستم‌های بیولوژیکی را افزایش می‌دهد. در نهایت، خستگی یا آسیب ایجاد می شود و توانایی بدن برای ترمیم و دفاع از خود می تواند به طور جدی به خطر بیفتد. در نتیجه، خطر آسیب یا بیماری تشدید می شود.
در 20 سال گذشته، بسیاری از مطالعات به رابطه بین استرس شغلی و انواع بیماری ها پرداخته است، اختلالات خلقی و خواب، ناراحتی معده، سردرد و اختلال در روابط با خانواده و دوستان نمونه هایی از مشکلات مرتبط با استرس هستند که به سرعت ایجاد می شوند و معمولاً در این مطالعات دیده می شوند.
این علائم اولیه استرس شغلی معمولاً به راحتی قابل تشخیص است. اما مشاهده تأثیر استرس شغلی بر بیماری‌های مزمن دشوارتر است، زیرا بیماری‌های مزمن مدت زیادی طول می‌کشد تا ایجاد شوند و می‌توانند تحت تأثیر عوامل زیادی غیر از استرس باشند. با این وجود، شواهدی به سرعت در حال جمع‌آوری است که نشان می‌دهد استرس نقش مهمی در انواع مختلفی از مشکلات مزمن سلامتی – به‌ویژه بیماری‌های قلبی عروقی، اختلالات اسکلتی- عضلانی، و اختلالات روانی دارد.
علائم هشدار دهنده استرس در محل کار
هنگامی که در محل کار احساس می کنید که تحت فشار هستید، اعتماد به نفس خود را از دست می دهید و ممکن است عصبانی، تحریک پذیر یا گوشه گیر شوید. سایر علائم و نشانه های استرس بیش از حد در محل کار عبارتند از:
- احساس اضطراب، تحریک پذیری یا افسردگی
- بی تفاوتی، از دست دادن علاقه به کار
- مشکلات خواب
- خستگی
- مشکل در تمرکز
- تنش عضلانی یا سردرد
- مشکلات معده
- کناره گیری اجتماعی
- از دست دادن میل جنسی
- استفاده از الکل یا مواد مخدر برای مقابله
آنچه تحقیقات به ما می گوید این است که استرس شغلی در صورت مهار نشدن می تواند عوارض خطرناک ذیل را با خود به همراه داشته باشد:
بیماری قلب و عروقی
بسیاری از مطالعات حاکی از آن است که مشاغل سخت و ذهنی که به کارکنان امکان کنترل کی بر فرآیند کار را می دهند، خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهد.
اختلالات اسکلتی عضلانی
بر اساس تحقیقات اعتقاد بر این است که استرس شغلی خطر ابتلا به اختلالات اسکلتی- عضلانی کمر و اندام فوقانی را افزایش می‌دهد.
اختلالات روانی
مطالعات متعدد نشان می دهد که تفاوت در میزان مشکلات سلامت روان (مانند افسردگی و فرسودگی شغلی) برای مشاغل مختلف تا حدی به دلیل تفاوت در سطوح استرس شغلی است. (تفاوت های اقتصادی و سبک زندگی بین مشاغل نیز ممکن است به برخی از این مشکلات کمک کند.)
مطالعات نشان می‌دهد که شرایط کاری پر استرس در واقع با افزایش غیبت، تأخیر و قصد کارگران برای ترک شغل مرتبط است که همه اینها تأثیر منفی بر نتیجه دارند.لذا سازمانهای شغلی سالم برای برون رفت از این معضل دست به یکسری رفتارهای مثبت برای ایجاد انگیزه بیشتر کارمندان و کارگران خود می زدند که در ذیل این مطلب آنها ر ا آورده ایم.
ویژگی های سازمانهای شغلی سالم و کم استرس چیست؟
- قدردانی از کارکنان برای عملکرد خوب کاری
- دادن فرصت هایی برای پیشرفت شغلی
- فرهنگ سازمانی که برای تک تک کارگران ارزش قائل است.
- اقدامات مدیریتی سازگار با ارزش های سازمان
- پیشگیری از استرس و عملکرد شغلی
حداقل آمادگی برای یک برنامه پیشگیری از استرس شغلی باید شامل موارد زیر باشد:
- ایجاد آگاهی عمومی در مورد استرس شغلی (علل، هزینه و کنترل)
- تضمین تعهد مدیریت ارشد و پشتیبانی از برنامه
- گنجاندن نظرات و مشارکت کارکنان در تمام مراحل برنامه
- ایجاد ظرفیت فنی برای اجرای برنامه (به عنوان مثال، آموزش تخصصی برای کارکنان داخلی یا استفاده از مشاوران استرس شغلی)
گرد هم آوردن کارگران و مدیران در یک کمیته یا گروه حل مسئله ممکن است یک رویکرد مفید برای توسعه یک برنامه پیشگیری از استرس باشد. تحقیقات نشان داده است که این تلاش‌های مشارکتی در برخورد با مشکلات ارگونومیک در محیط کار مؤثر است، تا حدی به این دلیل که از دانش دست اول کارگران در مورد خطراتی که در شغلشان با آن مواجه می‌شوند سرمایه‌گذاری میکنند.
گام هایی به سوی پیشگیری
روحیه پایین، شکایات سلامتی، شغلی و جابجایی کارکنان اغلب اولین نشانه های استرس شغلی است. اما گاهی اوقات هیچ سرنخی وجود ندارد به خصوص اگر کارکنان ترس از دست دادن شغل خود را داشته باشند. فقدان علائم واضح یا گسترده دلیل خوبی برای رد نگرانی در مورد استرس شغلی یا به حداقل رساندن اهمیت یک برنامه پیشگیری نیست.
مرحله 1 – مشکل را شناسایی کنید. بهترین روش برای کشف دامنه و منبع یک مشکل مشکوک استرس در یک سازمان تا حدی به اندازه سازمان و منابع موجود بستگی دارد. بحث های گروهی بین مدیران، نمایندگان کارگری و کارمندان می تواند منابع غنی اطلاعاتی را فراهم کند، چنین بحث هایی ممکن است تنها چیزی باشد که برای ردیابی و رفع مشکلات استرس در یک شرکت کوچک لازم است. در یک سازمان بزرگ‌تر، چنین بحث‌هایی می‌تواند برای کمک به طراحی نظرسنجی‌های رسمی برای جمع‌آوری اطلاعات در مورد شرایط شغلی پراسترس از تعداد زیادی از کارکنان استفاده شود.
مرحله 2 – طراحی و پیاده سازی، هنگامی که منابع استرس در محل کار شناسایی شد و دامنه مشکل درک شد، مرحله برای طراحی و اجرای استراتژی مداخله آماده می شود.
در سازمانهای کوچک، بحث‌های غیررسمی که به شناسایی مشکلات استرس کمک می‌کرد، ممکن است ایده‌های مفیدی برای پیشگیری ایجاد کند. در سازمان های بزرگ، ممکن است فرآیند رسمی تری مورد نیاز باشد. اغلب، از یک تیم خواسته می شود تا توصیه هایی را بر اساس تجزیه و تحلیل داده های مرحله 1 و مشاوره با کارشناسان خارجی ایجاد کند. برخی از مشکلات از جمله محیط کاری متخاصم، ممکن است در سازمان فراگیر باشد و نیاز به مداخلات در سطح شرکت داشته باشد. مشکلات دیگر مانند حجم کاری بیش از حد ممکن است فقط در برخی از بخش ها وجود داشته باشد و بنابراین نیاز به راه حل های محدودتری دارد.
مرحله 3 – مداخلات را ارزیابی کنید، ارزیابی یک مرحله اساسی در فرآیند مداخله است. ارزیابی های کوتاه مدت و بلند مدت انجام دهید. درک کارکنان از شرایط شغلی، استرس، سلامتی و رضایت را اندازه گیری کنید.
فرآیند پیشگیری از استرس شغلی به ارزیابی ختم نمی شود، در عوض، پیشگیری از استرس شغلی باید به عنوان یک فرآیند مستمر در نظر گرفته شود که از داده های ارزیابی برای اصلاح یا تغییر جهت استراتژی مداخله استفاده می کند.
چه زمانی استرس محل کار بیش از حد است؟
استرس همیشه بد نیست کمی استرس می تواند به شما کمک کند متمرکز، پرانرژی و قادر به رویارویی با چالش های جدید در محل کار باشید.در دنیای شلوغ امروزی، محل کار اغلب مانند یک ترن هوایی احساسی به نظر می رسد. ساعت‌های طولانی، ضرب‌الاجل‌های فشرده و تقاضاهای روزافزون می‌توانند احساس نگرانی، فرسودگی و غرق شدن در شما ایجاد کنند. و زمانی که استرس از توانایی شما برای مقابله فراتر رود، دیگر مفید نیست و شروع به آسیب رساندن به ذهن و بدن شما و همچنین رضایت شغلی شما می کند.
شما نمی توانید همه چیز را در محیط کاری خود کنترل کنید، اما این به این معنی نیست که شما ناتوان هستید، حتی زمانی که در شرایط سختی گیر کرده اید. اگر استرس شغلی با عملکرد کاری، سلامتی یا زندگی شخصی شما تداخل دارد، وقت آن است که اقدام کنید. مهم نیست که برای امرار معاش چه کار می کنید، جاه طلبی هایتان چیست یا شغلتان چقدر استرس زا است، کارهای زیادی وجود دارد که می توانید برای کاهش سطح کلی استرس خود و بازیابی حس کنترل در محل کار انجام دهید از جمله:
نکته 1: استرس محل کار را با یک پشتیبان مطرح کنید.
گاهی اوقات بهترین عامل کاهش استرس این است که استرس خود را با یکی از نزدیکان خود به اشتراک بگذارید،صحبت کردن و جلب حمایت و همدردی – به خصوص چهره به چهره – می تواند یک راه بسیار موثر برای حس آرامش شما باشد. شخص دیگر مجبور نیست مشکلات شما را “رفع” کند. آنها فقط باید شنونده خوبی باشند..
برای حمایت به همکاران خود مراجعه کنید، داشتن یک سیستم پشتیبانی قوی در محل کار می تواند به شما کمک کند تا از اثرات منفی استرس شغلی محافظت کنید.
به دوستان و اعضای خانواده خود تکیه کنید. علاوه بر افزایش تماس اجتماعی در محل کار، داشتن یک شبکه قوی از دوستان و اعضای خانواده حمایت کننده برای مدیریت استرس در تمام زمینه های زندگی شما بسیار مهم است. از طرف دیگر، هر چه تنهاتر و منزوی تر باشید، آسیب پذیری شما در برابر استرس بیشتر می شود.
نکته 2: با ورزش و تغذیه از سلامت خود حمایت کنید.
وقتی بیش از حد روی کار متمرکز هستید، به راحتی می توانید از سلامت جسمانی خود غافل شوید. اما وقتی با تغذیه خوب و ورزش از سلامت خود حمایت می کنید، در برابر استرس قوی تر و انعطاف پذیرتر هستید.
مراقبت از خود نیازی به تغییر کلی سبک زندگی ندارد. حتی چیزهای کوچک می توانند خلق و خوی شما را بالا ببرند، انرژی شما را افزایش دهند و به شما این احساس را بدهند که دوباره روی صندلی راننده نشسته اید.
هنگامی که استرس در محل کار افزایش می یابد، سعی کنید یک استراحت سریع داشته باشید و از موقعیت استرس زا دور شوید. در صورت امکان در خارج از محل کار قدم بزنید. حرکت بدنی می تواند به شما کمک کند تعادل خود را بازیابید.
نکته 3: انتخاب های غذایی هوشمندانه و ضد استرس داشته باشید.
انتخاب های غذایی شما می تواند تاثیر زیادی بر احساس شما در حین کار داشته باشد. به عنوان مثال، خوردن وعده های غذایی کوچک، مکرر و سالم می تواند به بدن شما کمک کند تا سطح قند خون خود را حفظ کنید، این انرژی و تمرکز شما را حفظ می کند و مانع از نوسانات خلقی می شود، از سوی دیگر، قند خون پایین می‌تواند باعث اضطراب و تحریک‌پذیری شما شود، در حالی که خوردن بیش از حد باعث بی‌حالی شما میشود(خوردن شکر را به حداقل برسانید.)
در این مطلب به بررسی کامل استرس شغلی پرداختیم. در صورت داشتن هرگونه سوال در بخش نظرات در میان بگذارید یا در صورت حل مشکلات ناشی از انواع استرس، از مشاوره استرس کمک بگیرید.
مرکز سنا مشاور با بهره‌مندی از مشاوران و کارشناس مجرب و با تجربه آماده ارائه مشاوره تخصصی روانشناسی به صورت حضوری، تلفنی و آنلاین است.
- چه راه هایی برای کنترل استرس در محیط کار وجود دارد؟
- استرس داشتن در محیط کار چه نشانه هایی دارد؟
- چه شرایط کاری می تواند زمینه ساز استرس باشد؟
